Ataatsimut isigalugu: Danmarki Kalaallit Nunaannut utoqqatsertoq

Spiralilersuisimanermi arnat ukiorpassuarni sorsoreerlutik ministeriunermiit Mette Frederiksenimit pingasunngormat utoqqatserfigineqarput. Oqaluttuarisaanermi taamaattoqarnerata pingajoraat.

Allattoq Ann-Sophie Greve Møller

septembarip 25-at 2025 16:53

Nutserisoq Karla Heilmann

Nuummi Katuami qullilisoqarpoq, aliasuttoqarpoq pakkutaarisoqarlunilu, danskit ministeriunerat Mette Frederiksen arnanut spiralilersorneqarsimasunut ukiorpassuarni sorsuutigisimasaannut pingasunngornermi oqarmat: utoqqatserpunga.

- Kalaaliunersi pissutigalugu naapertuilluanngitsuliorfigineqarnersi pillugu utoqqatserpunga, ministeriuneq Mette Frederiksen oqaaseqartarfimmit oqarpoq.

Mette Frederiksen nangippoq:

- Ilissinnit arsaarinnissutaasoq pillugu utoqqatserpunga. Aamma anniartitaanersi pillugu utoqqatserpunga. Piviusoq unaavoq Inuiaqatigiit ilissinnut illersuisussaagaluartut ajortumik pivaasi.

- Danmarki sinnerlugu. Utoqqatserpunga.

Naalakkersuisunut siulittaasoq Jens-Frederik Nielsen arnanut 1992-imi Danmarkimi peqqinnissaqarfik nunatsinnit akisussaaffigineqalerneraniit, akuersiteqqaarnagit naartunaveersaaserneqarsimasunut aamma utoqqatserpoq.

- Peqqinnissaqarfiup nunatsinnit akisussaaffigineqalernerata kingorna pisimasoq akuersaarneqarsinnaanngitsoq arnat inuusuttunnguit ilaannut ingerlateqqinneqarsimasoq pillugu Naalakkersuisut sinnerlugit utoqqatserpunga, Jens-Frederik Nielsen killitsisimarpaseqisoq oqaaseqartarfimmiit oqarpoq.

SPIRALILERSUISIMANEQ SUUA?

Kalaallit Nunaanni niviarsiaqqat arnallu 4000-it sinneqartut 1960-ikkunni 70-ikkunnilu spiralilersorneqarput. Tamanna Kalaallit Nunaanni naartunaveersaatinik atuisitsinermi suleriaaserineqarsimasoq – allatut taallugu naartunaveersaatit - pillugu suliamut attuumassuteqanngitsunit piffissami 1960-imiit 1991-ip tungaanut pisimasut qulaajarneqarput. Niviarsiaqqat naartunaveersaaserneqartut ilai aqqaneq-marluinnarnik allaat ukioqarput.
Qulaajaaneq Arnat 354-it misiginikuusatik pillugit oqaluttuarput, pisimasullu 488-it misissuiffigineqarlutik. Pisimasut amerlanerpaartaanni arnat akuersiteqqaarnagit spiralilersorneqarsimapput.
Taamanikkut Nunarput Danmarkimi amtiuvoq.
Qulaajaaneq naapertorlugu spiralilersuiniarneq ilaatigut danskit oqartussaasuisa inuiaqatigiit amerliartornerannut ernumanermut atassuteqarpoq, inuiaqatigiillu kalaallit amerliartornerannut killiliinissamik kissaateqarlutik.
DR-imit tusarnaagassiap ”Spiralkampagnen”-ip 2022-mi, qanoq kalaallit arnat arlallit akuersiteqqaarnagit spiralilersorneqarsimanerat pillugu saqqummiussinerata kingorna oqaluttuaq aallartipiloorpoq.
Arnat 143-t spiralilersuisimanermik suliaq pillugu danskit naalagaaffiat eqqartuussivimmut 2024-mi tunniuppaat. Inuit pisinnaatitaaffiinik unioqqutitsisinermut taarseeqqusissutaat katillugit 43 millionit koruunit missaanniipput.
Aggustimi 2025-mi – qulaajaaneq saqqummiunneqanngitsiarnerani – qallunaat ministeriunerat Mette Frederiksen arnanut suliamut attuumassuteqartunut Danmarki sinnerlugu utoqqatserpoq.
Tassunga atatillugu Naalakkersuisunut siulittaasoq Jens-Frederik Nielsen arnanut 1992-imi Danmarkimi peqqinnissaqarfik nunatsinnit akisussaaffigineqalerneraniit akuersiteqqaarnagit naartunaveersaaserneqarsimasunut utoqqatserpoq. Nunatta nakorsaaneqarfiata pisut 15-it ilisimasaqarfigaat.
Utoqqatserneq Nuummi septembarip 24-ani malunnartinneqassaaq.

Allisiguk

Ministeriunerup utoqqatsernera Kalaallit Nunaanni innuttaasut ilaannut utoqqatsernerit pingajoraat oqaluttuarisaanermut ilannguttoq. KNR-imit ataatsimut isigalugit uani saqqummiuppai.

Meeraanerminni misileraatigineqarsimasunut utoqqatserneq

Meeraanerminni misileraatigineqarsimasutut ilisimaneqartut suli inuusunut arfiniliusunut ministeriuneq Mette Frederiksen marsimi 2022-mi utoqqatserpoq. Tamanna Københavnimi Nationalmuseetimi aaqqissuusinikkut pivoq.

- Nalaatasi inuppalunngillat kukkunerullutillu.

- Aalajangiiffigisinnaavarput akisussaaffillu tigullugu isumaqarpunga: utoqqatserpunga, oqaatigissallugu eqqortuusoq, ministeriuneq oqarpoq, nangillunilu:

- Neriuppunga ullumikkut ulloq naggasiinermut atorsinnaassagissi. Pisussaanngikkaluartumut ilaasimavusi.

- Iliuuserineqarsimasut pillugit utoqqatserpunga. Kisianni, annermik ilissinnut iliuuseqarfigineqanngitsunut ilissinniillu arsaarinnissuteqarfigineqartunut utoqqatserpunga.

Meeqqat 22-t 1951-imi misiliutaasussatut Kalaallit Nunaanniit Danmarkimut nassiunneqarput. Meeqqat taakkua misileraanermi pingaarnertut inissisimapput, taamani meeqqat qallunaanngorsarneqarput maligassatut Kalaallit Nunaannut utersinnaaqqullugit.

Taakkuali angerlaramik kalaallisut oqalussinnaanngillat ilaquttaminnilu najugaqaqqusaanatik. Meeqqallu taamani Nuummi børnehjemmimi inissinneqarput.

Nunaqartoqqaanut utoqqatserneq

Taamani ministeriunerusimasoq Poul Nyrup Rasmussen Thulemi najugaqartoqqaanut 1999-imi utoqqatserpoq.

Utoqqatserneq ukiut 46-t sioqqullugit pinikumut tunngaveqarpoq. Amerikamiut Thule Air Base allilernialermassuk Thulemi inughuit ilaqutariit 27-t maajimi 1953-imi angerlarsimaffimminniit qimagutitinneqarput.

Ilaqutariit 13-it qimussimik avannamut aallarput, tassani Qaanaaq pilersinneqarmat. Ilaqutariillu allat nunaqarfinnut allanut aallarput.

Pinngitsaalilluni nuutsitsineq atugassarititaasullu artornarluinnartut atortariaqakkatik pillugit najugaqartut arlallit kingornatigut oqaluttuarput. Ilaqutariit arlallit spetembari aallartereerluni nilllertereersoq toqqini najugaqartariaqarsimapput, illullu kingusinnerusukkut nuuffigisaat mikisuararsuullutillu nillerput. Taamatuttaaq ilaqutariit piniarnermik inuuniuteqarnertik annaavaat.

Sumiiffimmi innuttaasut 1954-imi taarsiinissamik piumasaqaateqarput, tamannali suliarineqanngilaq. Danskit oqartussaasuisa pisup ingerlasimaneranik ukiut 30-t sinnerlugit isertuussisimanertik iluatsissimavaat.

- Naalagaaffeqatigiinnerup aqqani Kalaallit Nunaannullu ataqqinninnermut Thulemilu innuttaasunut danskit naalagaaffiat sinnerlugu naalakkersuisut utoqqatsissummik apuusserusupput – utoqqatserpugut – Inughuinut Thulemi innuttaasunut Kalaallit Nunaallu tamakkerlugu, taamatut nuutsitsinermi aalajangiisoqarsimallunilu naammassinnissimaneq pillugu, taamani ministeriunerusimasoq Poul Nyrup Rasmussen allakkatigut nalunaarummini allappoq.

Nunap innuttai suli inuusut 500.000 koruuninik ataatsimut taarsiivigineqarput. Tamatuma saniatigut katillugit 1.265.000 koruuninik immikkut taarsiivigineqarlutik. 235 millionit koruuninik taarsiiffigineqarnissamut piumasaqaataasimavoq.

Arlallit utoqqatserfigineqarnissamik piumasaqaateqartut

Danmarkimiit utoqqatsertoqaqqikkumaarnersoq piffissap takutikkumaarpaa. Inuppaaloqarpormi utoqqatsertoqarnissaanik suli piumasaqaateqartunik.

Inatsisitigut ataataqanngitsut eqimattat, danskit naalagaaffiata inuit pisinnaatitaaffiinik unioqqutitsisinermut, tamarmik immikkut 125.000 koruuninik taarsiiffigneqarnissamik juunimi 2022-mi piumasaqarput. Taanna ilutigalugu utoqqatsertoqarnissaanik aamma piumasaqaateqarput.

Kalaallit Nunaanni inuit uersakkat inatsisitigut ataataqanngitsunik taaguuteqartinneqarput. Inatsip 1963-imi 1974-imilu allanngortinneqarnissaa sioqqullugu meeqqat uersakkat ataatamik kinaaneranik ilisimannissinnaanerannik, kingornussisinnaanermik naggataanilluunniit atuinissamut aallaaveqartumik piumasaqaateqarsinnaatitaanngillat.

Inatsisitigut ataataqanngitsut 26-t danskit naalagaaffiat februaarimi 2023-mi eqqartuussisunut sassartippaat. Suliallu eqqartuussivikkoornissaa 2026-mi naatsorsuutigineqarpoq.

OQALUTTUARISAANERMI QULAAJAANEQ

Kalaallit Nunaata Danmarkillu akornanni oqaluttuarisaanermik qulaajaanissaq 2022-mi naalakkersuisut qallunaallu naalakkersuisuisa isumaqatigiissutigaat.
Nunatta Danmarkillu sorsunnersuaq kingullermiit maannamut oqaluttuarisaaneranni pissutsit qulaajarneqassapput. Ilaatigut kalaallit inuinut kingunerluutaallutik Danmarkip politikkikkut aalajangiiffigisimasai qulaajarneqassapput. Soorlu sumi inunngorsimaneq tunngavigalugu akissaasersuinermut, nunatsinni najugaqarfinnik inuerutsitsinermut kalaallillu meerartaannik meerarsianngortitsinermut tunngasuusinnaapput.
Ukiuni tallimani qulaajaasoqassaaq.
Danmarkip naalakkersuisui 45 millionit koruuninik tamatumunnga aningaasaliipput.
Qulaajaaneq oqaluttuarisaanermik ilisimatusartunit marlunnit Tenna Jensenimit aamma Daniel Thorleifsenimit Ilisimatusarfimmut attuumassuteqartunit aqutsisoqassaaq.
Nunatta inui Danmarkillu inui oqaloqatiginerisigut qulaajaanermi ilaatinneqassapput. Tassa ilisimatusartoqatigiit inunnik oqaloqateqariartorlutik qulaajaanerminni aamma.
Qulaajaaneq maajimi 2025-mi suli aallartinneqarsimanngilaq. DR-i naapertorlugu, Ilisimatusarfik ilisimatusartoqatigiit aqutsisuinik suli isumaqatigiissusiortoqarsimannginnera pissutaanerarpaa.
Suliap aallartinneqarsimaneranik Ilisimatusarfiup tusagassiutinut nalunaarummini qaammatip aallartilaarnerani paasititsiissutigaa.

Tigusiffik: Uddannelses- og Forskningsministeriet/KNR/DR

Tamanna ilutigalugu kalaallinit kingoqqisut sisamat Nunatsinniit qallunaanut meeravissianngortitsineq eqqunngitsuuneranik Danskit naalagaaffiannit taarsiiffigineqarnissamik utoqqatsernermillu piumasaqaateqarput. Taakku 1950-miit ukiunilu qulikkaani siumut pipput.

Danskit naalagaaffiat nunatsinni siorna inuiattut ullorsiornitsinni 21 juuni eqqartuussivimmut tunniuppaat.Inuit sisamat naalagaaffimmiit 1 million koruuninik taarsiiffigitikkusupput - immikkut 250.000 koruuninik - taarsiiffigitikkusupput, angajoqqaaviniit arsaarneqartut Danskit naalagaaffiat meeqqat pisinnaatitaaffiinik unioqqutitsisimaneranik.

Danskit naalagaaffiata taarsiissuteqartoqarnissaanik piumasaqaammut itigartitsisut ukioq manna juunip 30-ani KNR-imit oqaluttuarineqarpoq. Suliap eqqartuussivikkoortinneqarnissaa aamma utaqqineqarpoq.

Illit isummat pingaartittaqaarput. Nutaarsiassaq pillugu isorisat nersualaarinerillu uani tikilluaqquagut.