Saammaasseqatigiinnissamut aningaasaateqarfik paatsuungatitsisoq: - Excelimi kisitsisaanngilagut

Ministeriunerup Mette Frederiksenip Danmark sinnerlugu arnanut spiralilerneqarsimasunut utoqqatsernerani qullilinerit, eqitaarinerit minnerunngitsumillu oqaatsip ‘utoqqatserpunga’ Katuaq sapaatip akunnerata siualini pingasunngornermi ulikkaarpaat.
Arnat tamanna ukiorpassuarni qaangiinissaminnut utaqqisimavaat.
Mette Frederiksenip utoqqatsernissaanut ullut marluk sioqqullugit arnanut eqqugaasimasunut aningaasatigut taarsiissuteqarsinnaanermut periarfissaasinnaasoq aamma ammarneqarpoq. Saammaateqatigiinnissamut aningaasaateqarfiliornialersaarneq naalakkersuisut siulittaasuannut, Jens-Frederik Nielsenimut oqaluuseriniaraa, tusagassiuutinut nalunaarutaani allassimavoq:
- Spiralilersuisimanermi suliani arnanut allanullu kalaallinut aaqqissuussaasumik immikkoortitsilluni pissusilersortarnerit, kalaaliunertik piinnavillugu allatut pineqartartut pillugit inuttut ataasiakkaatut aningaasatigut ajunngitsorsiassaqartinniarlugit, saammaateqatigiinnermut aningaasaateqarfimmik pilersitsinissamik naalagaaffiup kissaateqarnera oqaloqatigiissutigissavarput.
Tassunga atatillugu siunertarineqartut aperigaanni qularneq annertuvoq.
- Eqqarsaatigineqartoq tunngaveqarpallaarpalunngilaq. Tamanna uagutsinnut toqqisisimananngilaq, Naja Lyberth oqarpoq.
Arnanut spiralilerneqarsimasunut suliami oqaaseqartartup, Naja Lyberthip oqarnera naapertorlugu isumassarsiaq saammaasseqatigiinnissamut aningaasaateqarfiup sumik ilaqarnera erseqqissuliutigineqarnani saqqummiunneqarnera uggornarpoq. Tamannali apeqqutissiiginnarlunilu ernumalersitsimmat.
- Ministeriunerup uagutsinnut (spiralilersuineq pillugu suliami aqutsisoqatigiit aaqq.) nassuiaateqarnerani taarsiiffigineqarniarluta journaligut tunniutissagivut paasivara. Tassanilu arnaqatikka sinnerlugit toqqissisimanngilluinnalerpunga, nalunngilarami journalitta nassaariniarnerat ajornakusoorluinnartoq, Naja Lyberth oqarpoq.
Spiralilersuinermik suliaq kalaallit niviarsiaqqat arnallu tusindilikkaat danskit oqartussaasuinit 1960-ikkunni 70-ikkunnilu spiralilersorneqarnerannut tunngassuteqarpoq. Nalunaarusiami Kalaallit nunaanni naartunaveersaasersuinermut tunngassuteqartumi arnat ilisimannittutut nassuiaateqarnerminnik saqqummiussititsisinnaasut 354-it akuersissuteqaratik spiralilerneqarsimallutik oqaatigaat.
Arnat arlallit journalitoqqaminnik pissarsisinnaanngillat. Nakorsaaneqarfiullu oqarnera naapertorlugu tamanna journalist nunatsinni sumiiffinni assigiinngitsuni 18-ini karsini, allagaataasivinni, qaliarsuanilu assigiinngitsuni toqqorsimatinneqarnerannik pissuteqarpoq. Tamatuma saniatigut journalist arlallit piuneerutsinneqarsimanngikkunik ikuallattoqarnerani annaaneqarsimapput. Tamanna nakorsaanerusimasup, Henrik L. Hansenip KNR-imut nassuiaatiginikuuaa.
- Taamaammat taama periuseqartoqassappat toqqissisimanngilluinnarpunga. Eqqartuussivik aqqutigerusunnerullugulu eqqartuussiviup oqaasia pissarsiarerusunneruara, Naja Lyberth oqarpoq.
Tatiginninngitsoq
Aamma Klaus Frederiksenip saammaasseqatigiinnissamik isumassarsiaq toqqissisimaffiginngilaa. Taanna inatsisitigut ataataqanngitsunut danskit naalagaaffiannit taarsiiffigineqarnissamik piumasaqartunut oqaaseqartartuuvoq.
- Aningaasaateqarfik taama ittoq, qanoq piniarnera qanorlu atorneqarnissaa tatiginngilluinnarpara. Saammaasseqatigiinnissamut aningaasaateqarfimmik pilersitsinissamik kissaateqarnera pillugu oqaatsit kusanartut eqqaassanngikkaanni allamik paasissutissiiffigineqanngilagut, taanna oqarpoq.
Taarsiullugulu Klaus Frederiksen ernumalerpoq.
- Aningaasaateqarfimmik taama ittumik suna anguniarneqarpa? Suliaq sivitsorsarlugu uukapaatinniarsariniarpaatigut? Ilisimanngilluinnarparput.
Inatsisitigut ataataqanngitsut 26-t danskit naalagaaffiat 2023-p aallartinnerani eqqartuussivilersuunniarpaat. Taakku danskit naalagaaffiat inuit pisinnaatitaaffiinik unioqqutitsisimasutut katillugu 3,3 millionit koruuninik taarsiissuteqaqquaat.
Inatsisitigut ataataqanngitsut tassaapput nunatsinni uersakkat. Meeqqat nunatta kitaani 1963-ip siornatigut uersakkanut nunattalu sinnerani 1974-ip siornatigut uersakkanut ataatassarsiuunneqarsinnaanngillat. Meeqqat taamaalillutik ataatami kinaaneranik paasiniaanissamut pisinnaatitaaffeqanngillat imaluunniit ataatami kinguliaanik kinguliaqalernissamut kingornussinissamullu pisinnaatitaaffeqaratik.

Eqimattattaaq naalagaaffimmit utoqqatserfigineqarnissartik piumasaraat.
Tamanna ministeriunerup arnanut spiralilersorneqarsimasunut suliami utoqqatsissuteqarnerani inatsisitigut ataataqanngitsut ataasiakkaat Katuap saavanut malunnartippaat.
- Takunngitsuusaarneqartutut immikkoortinneqartutut misigisimavugut, naalagaaffiummi suniarnera suli ilisimanngilarput. Taamaammat Katuap saaniilluta uagut aamma maaniilluta Mette Frederiksenimut eqqaasitsissutiginiarparput, Klaus Frederiksen oqarpoq.
Excelimiinngilagut
Margrete Johansen meeravissianngortinneqarsimasut sisamat danskit naalagaaffianit taarsiiffigineqarnissamik piumasaqartut ilaat aperigaanni paatsuunganartoqavissorpoq. Tamanna arnanut spiralilersorneqarsimasunut utoqqatsernermi oqaaserisaanut pingaartumik tunngassuteqarpoq.
Utoqqatserneranimi kalaallit allat danskit naalagaaffiannit immikkoortinneqarsimasut aamma ilanngunneqarput.
- Taamaammat imminut aperisoqarsinnaavoq utoqqatsernermi taassani kikkut ilanngunneqarpat? Arnat spiralilerneqarsimasut ilaanerat qularnanngilaq, kisianni allallu sinneri qanoq isumaqartippai?
Mette Frederiksenip oqaluttuarisaanermik qulaajaanerup ukiualuit qaangiuppata piareernerani utoqqatsernermi kikkut ilaatinneqarnersut ersarissarneqarumaartoq, KNR-imit apersorneqarnermini siusinnerusukkut nassuiaatigaa. Qulaajaanermi Nunatta Danmarkillu Sorsunnersuup Aappaanit ullumimut oqaluttuarisaanerat misissorneqarpoq.
Tamannali Margrete Johansenip paatsuunganeranut annikilliinngilaq. Taassumalu Naja Lyberth aamma Klaus Frederiksen assigalugit saammaasseqatigiinnissamut aningaasaateqarfimmik isumassarsiaq nuannaarutigivallaanngilaa.
- Saammaasseqatigiinnissamut aningaasaateqarfik takorlooraanni tamatta immikkut qanoq aqqusaagaqartitaasimanerluta nassuiaatigissagutsigu taava aningaasatigut kikkut sumut taarsiissanersut qanoq naatsorsorneqassappat?
Tamanna Margrete Johansenip kingunerluutigisaanik utertitsivoq.
- Danskinit ilaqutarsiartaarisimasannik qanoq annersarneqartarsimatigininnut tunngava? Meeraaninni danskinit uannik meeravissiartaarsimasut angutitaannit assigiinngitsunit naapertuilluanngitsuliorfigineqartarsimanikka qanoq amerlatiginersut? Qanoq iliuuseqartoqarnissaanik takorluuinerat takujuminaatsippara, tamannali nassuiaatigisariaqarpaat, taanna oqarpoq.

Meeravissianngortinneqarsimasut sisamat 1950-ikkunnit ukiut qulikkaat tulliini nunatsinnit Danmarkimut meeravissianngortinneqarnerminni inuttut pisinnaatitaaffitsik unioqqutinneqarsimanerarlugit taarsiiffigineqarnissamik piumasaqarput. Taakku oqaatsitik, kulturertik ilaqutaviminnullu attaveqarnertik annaavaat. Kalaallit angajoqqaat arlallit meeravissianngortitsineq akuersissuteqaratik pisimasoq kingorna oqaatigaat.
Margrete Johansenip danskit naalakkersuisuisa taarsiissuteqartoqarnissaanut apeqqutinut ersarissumik akissuteqapallannissaat neriuutigaa.
- Inuunerput pineqarpoq. Excelimi kisitsisaanngilagut. Uagut tamatta inuunermi aqqusaagassaritinneqartunik immikkut inuuneqarpugut, inuttut naligiittut inissaqartinneqarnissarput kissaatigaarput.
Naja Lyberth assinganik oqariartuuteqarpoq. Utoqqatsernermi qaangiinissamut atassuteqaraluartoq pisimasoq suli qaangiutinngilaq.
- Taarsiissuteqarneq uagutsinnut timikkut tarnikkullu ikiligaasimasunut isumassuinermik ataqqinnermillu takutitsinerussaaq. Taarsissuteqartoqannginnera spiralilersuinerup qanoq ilungersunartigineranik iluamik nassuerutiginninnerunngilaq, Naja Lyberth oqarpoq.
KNR-ip isornartorsiuineq ministeriunermut saqqummiuppaa, ilanngutassialli saqqummersinnginnerani Mette Frederiksenip apersorneqarnissaa periarfissaanngilaq.